Cmentaż Żydowski w Jeleniej Górze

Jak podaje "The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust", wyznawcy judaizmu w Jeleniej Górze (w języku niemieckim: Hirschberg) wzmiankowani są już w pierwszej połowie XIV wieku, jednak istotny rozwój osadnictwa żydowskiego w mieście przypada na wiek dziewiętnasty. Wiadomo, że w 1810 roku w Jeleniej Górze żyło 33 Żydów. Siedemdziesiąt lat później ich liczba sięgnęła 450 osób. Zapewne wielu jeleniogórskich Żydów wzięło udział w powszechnej na przełomie XIX i XX wieku emigracji zarobkowej do Ameryki - w 1931 roku w Jeleniej Górze mieszkały już bowiem tylko 184 osoby pochodzenia żydowskiego. Podczas "Nocy Długich Noży" ofiarami nazistów padło trzech Żydów z Jeleniej Góry. Nasilające się represje powodowały dalszy odpływ Żydów z miasta. W 1937 roku w Jeleniej Górze żyło 146 osób tej narodowości. W czasie "Nocy Kryształowej" hitlerowskie bojówki zniszczyły synagogę, cmentarz oraz wiele sklepów i zakładów należących do Żydów. Do 1939 roku w mieście pozostało już tylko 67 żydowskich mieszkańców. Większość z nich została deportowana do Terezina i gett na terenie Generalnej Guberni. Holocaust dane było przeżyć nielicznym. Gmina żydowska w Jeleniej Górze posiadała dwa cmentarze. Pierwszy z nich został założony około 1820 roku, na obszarze ograniczonym obecnymi ulicami: Nowowiejską, Na Skałkach, Studencką. Po tej nekropolii nie ma dziś śladu. W 1879 roku (niektóre źródła fakt ten datują rok później) wobec rozwoju liczebnego społeczności jeleniogórskich Żydów, powstała nowa nekropolia wyznania mojżeszowego, zlokalizowana przy ul. Sudeckiej, naprzeciw obecnego cmentarza komunalnego. W 1910 roku jej teren został powiększony. Wiadomo, że na cmentarzu wzniesiono budynek domu przedpogrzebową. Do dziś zachowało się kilka zniszczonych nagrobków. Piotr Piluk w swym artykule "Nekropolia jeleniogórskich Żydów" ("Słowo Żydowskie, nr 19) pisze, iż "ostatni nagrobek, jaki wznieśli niemieccy Żydzi, pochodzi z 1941 roku, natomiast po wojnie odbyło się kilka pochówków - między innymi w 1946 roku, stella zachowana. Oprócz wspomnianych, zachowało się jeszcze kilka przeważnie dwudziestowiecznych nagrobków oraz aleja lipowa". Warto też przytoczyć fragment listu, jaki w 1993 roku przesłała jedna z mieszkanek Jeleniej Góry do Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce: "Pozostały już tylko nieliczne nagrobki, jedne uszkodzone, inne poprzewracane, a jeszcze inne w stanie, który pozwala na odczytanie napisów. Faktem jest, że cmentarza nie zniszczyli Niemcy, uległ dewastacji dopiero po wojnie". Ze spisu cmentarzy opracowanego w 1965 roku przez Kongregację Wyznania Mojżeszowego w Wałbrzychu wynika, że w latach sześćdziesiątych istniały jeszcze dom pogrzebowy oraz ogrodzenie. W dniu 18 listopada 1974 roku władze wydały decyzję o oficjalnym zamknięciu nekropolii. Na części terenu wybudowano hotel.
Historia